සියදිවි හානිය (දෙවන ලිපිය)

♠ Posted by ආලෝකය at 8:14 PM

සියදිවි නසාගැනීම හා මානසික ගැටලු (දෙවන ලිපිය)

මෙම ලිපිය නැවත සංස්කරනය කිරිමෙන් අනතුරැව පලකරන ලද්දකි.මෙහිද සියදිවි නසා ගැනීමට යොදන උපායන් හා එම සංඛ්‍යාලේඛන සියල්ලම මෙම ලිපියෙන් ඉවත් කර ඇත.මන්ද යත් එයින් වනුයේ දිවිනසා ගැනිමෙ ක්‍රමවිධි දැනුවත් වීම එවනි අදහසක සිටින පුද්ගලයකුට මහත් රැකුලක් විය හැකි හෙයිනි.ලිපියේ අන්තර්ගත තොරතුරැ සදහා මූලාශ්‍ර වී ඇත්තේ විශේෂඥ මනෝ වෛද්‍ය වරැන්ගේ ලිපි හා සාකච්ඡාවන් බව සලකන්න.
*********************
සියදිවි නසාගැනීම

සියදිවි නසාගැනීම (suicide , suicidium, sui caedere)තමන්ගේ ජීවිතය හිතාමතාම තමන් විසින්ම නැතිකර ගැනීමේ ක්‍රියාව සියදිවි නසාගැනීම ලෙස නිර්වචනය කල හැකිය. ප්‍රධාන වශයෙන් සියදිවි නසාගැනීම සිදුකරගනු ලබන්නේ ජීවිතයේ බලාපොරොත්තු නැතිවූ අවස්ථාවල, මානසික ආතතිය(විෂාදය-Major depressive disorder), හින්නොන්මාදය(Schizophrenia), Bipolar disorder වැනි මානසික රෝගවලට(mental disorder) ගොදුරු වී ඇති අවස්ථාවලදී, අධික ලෙස මත්පැන් සහ මත්ද්‍රව්‍ය වලට ඇබ්බැහි වී සිටින අවස්ථාවලදී සහ ඖෂධ අනිසි භාවිතා කරන අවස්ථාවලදීය(Drug abuse)තවද මානසික පීඩාකාරී සාධක වන ආර්ථික දුෂ්කරතා සහ අන්තර් පුද්ගල සබදතා වල බිදවැටීම් වැනි ගැටළුද සියදිවි නසාගැනීම්හිදී ප්‍රමුඛ භූමිකාවක් රගපානු ලබයි. සියදිවි නසාගැනීම වලක්වා ගැනීමේ ක්‍රමවිධි ලෙස සාමාන්‍ය පුද්ගලයන්ට ගිනි අවි භාවිතය සීමා කිරීම, මානසික රෝග සහ ඖෂධ වැරදි ලෙස භාවිතා කිරීම සදහා ප්රවතිකාර කිරීම සහ ආර්ථිකය සංවර්ධනය කිරීම හැදින්විය හැකිය.ලෝකයේ සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රධාන ආකාර රටින් රටට වෙනස්වන අතර එය තරමක් දුරට එම ආකාර එම රටවල ඇති නැතිබව හා සම්බන්ධ වේ. දළවශයෙන් ලෝකයේ මිනිසුන් ලක්ෂ 8-10 ත් අතර වාර්ෂිකව සියදිවි නසාගැනීම තුලින් තම ජීවිතය නැති කරගන්නා බවට සොයාගෙන ඇත. සියදිවි නසාගැනීම ලෝකයේ ජීවිත නැතිවීමේ ප්‍රධාන මාර්ග අතරින් දසවෙනි තැනට පත්වී ඇත. පුරුෂයන්ගේ සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතය ස්ත්‍රීන්ගේ ප්‍රතිශතයට වඩා වැඩි අතර එය ස්ත්‍රීන් සියදිවි නසාගැනීමට වඩා තුන්ගුණයත් සිවුගුණයත් අතර ප්‍රමාණයක් ගනී. එමෙන්ම ලෝකයේ මාරක නොවෙන නමුත් සියදිවි නසාගැනීමේ උත්සාහයන් වාර්ෂිකව මිලියන 10-20 ත් අතර ප්‍රමාණයක් සිදුවන බවට ඇස්තමේන්තු ගතකර ඇත. සියදිවි නසාගැනීමේ මෙම මාරක නොවන උත්සාහයන් ප්‍රධාන වශයෙන් ඇත්තේ තරුණ තරුණියන් සහ ස්ත්‍රීන් අතරය.

සියදිවි නසාගැනීම් පිළිබද අදහස් උදහස් සහ මතවාද ආභාෂය ලබා ඇත්තේ පුළුල් සංදෘෂ්ටික තේමාවන් වන ආගම, ගෞරවය සහ ජීවිතයේ අර්ථය මතය. ඒබ්‍රහම්ගෙන් සම්භවය වූවායැයි විශ්වාස කරන ආගම්(ක්‍රිස්තියානි,ඉස්ලාම් වැනි ) ජීවිතයේ පවිත්‍රතාවය විශ්වාස කරන බැවින් සියදිවි නසාගැනීම දෙවියන් වහන්සේට කරන ද්‍රෝහීකමක් ලෙස සලකනු ලබයි. ජපානයේ සමුරායි යුගයේදී “සේප්පුක්කු ” ගෞරවයට පාත්‍ර වුයේ අසමත් වීමේ වරද පිළිගැනීමේ සහ ඔහුගේ විරෝධතාවය පලකිරීමේ විදියටය. සති පූජා යනු ඉන්දියාවේ පවතින යල්පැන ගිය අවමංගල්‍යය චාරිත්‍රයකි. මෙහිදී තම ස්වාමි පුරුෂයා මරණයට පත් වූ පසු සිය කැමැත්තෙන් හෝ පවුලේ සහ සමාජයෙන් එල්ලවන බලපෑම් මත වැන්දඹුව සිය ස්වාමී පුරුෂයාගේ චිතකයට පැන ජීවිතය නැතිකර ගැනීම සිදුකරනු ලැබේ.
අතීතයේදී යුරෝපානු රටවල සියදිවි නසාගැනීම හෝ සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කිරීම දඩුවම් ලැබිය හැකි අපරාධයක් ලෙස සැලකුවද වර්තමානයේ බොහෝ යුරෝපියානු රටවල එම තත්වය වෙනස් වී ඇත. එනමුදු බොහෝ ඉස්ලාමීය රටවල සියදිවි නසාගැනීම දඩුවම් ලැබෙන අපරාධයකි. 20 වැනි සහ 21 වැනි සියවස්වලදී විරෝධතාවය පළකිරීමේ මාධ්‍යක් ලෙස තම ජීවිතය නැතිකරගැනීම සිදුකර ගනු ලැබේ. එමෙන්ම යුද්ධ ගැටුම් වලදී ත්‍රස්තවාදී උපක්‍රමයක් ලෙස මරාගෙන මැරෙන බෝම්බ පුපුරවාගෙන තමන්ගේ ජීවිතයද අනෙක් සිය ගණනකද ජීවිත නැති කිරීම සිදුවේ. බෞද්ධ දර්ශණයට අනුව සියදිවි නසා ගැනීම කිසිසේත්ම අනුමත නොකරන්නේය.එහි ඉගැන්වෙන ආකාරයට මනුෂ්‍ය ජීවිතයක් ලැබීම අතිශය දුර්ලභ කාරණයකි.

අර්ථ දැක්වීම්

සියදිවි නසාගැනීම යනු තමාගේ ජීවිතය තමන් විසින්ම නැතිකර ගැනීමේ ක්‍රියාවයි.සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කිරීම හෝ මාරක නොවන ආකාරයේ සියදිවි නසාගැනීම් හැසිරීම් මගින් තම ජීවිතය මරණයෙන් අවසන් නොවුනද සදාකාලික ආබාධ තත්වවලට ගොදුරුවිය හැකිය.සියදිවි නසාගැනීමට අනුබල දීම(Assisted suicide) යනු යමෙක් තව කෙනෙකුට තම ජීවිතය නැති කර ගැනීමට වක්‍රාකාරයෙන් උපදෙස්, අවවාද හෝ උපක්‍රමම ලබා දීමයි. නමුත් මීට පරස්පර තත්වයක් අනායාස මරණයේදී හෙවත් දුක් නොවිද මරණයේදී(Euthanasia) හිදී සිදුවේ. මෙහිදී පුද්ගලයෙකු වෙනත් පුද්ගලයෙකුට අනායාස මරණයක් ලගාකර දීම සදහා ක්‍රියාකාරී ලෙස දායක වේ. සමහර රටවල මෙය නීත්‍යනුකුල කර ඇත

අවදානම් සාධක

2008 ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රාන්ත 16ක සියදිවි නසාගැනීමට බලපාන සාධක
සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම සදහා බලපාන සාධක ලෙස මානසික ව්‍යාකුලතාවය(Psychiatric disorder), ඖෂධ වර්ග වැරදි ලෙස භාවිතය(Drug misuse), මානසික තත්වය, සංස්කෘතිය, පවුල සහ සමාජයීය තත්වය සහ ජාන හදුනාගත හැකිය. මානසික රෝග සහ විවිධ ද්‍රව්‍ය/ඖෂධ වැරදි ලෙස භාවිතයද සමගාමී ලෙස පවතී. වෙනත් අවදානම් සාධක වලට අන්තර්ගත වන්නේ මීට පෙර සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කිරීම,එම ක්‍රියාව සිදුකිරීම සදහා සුදානම තිබෙන බව, සියදිවි නසාගැනීම් පිළිබද පවුල් ඉතිහාසය හෝ ඉතා දරුණු මොළයේ අනතුරකින් පෙළීම දැක්විය හැකිය.උදාහරණයක් ලෙස තුවක්කු වැනි ගිනි අවි සහිත නිවෙස්වල සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතය ගිනි අවි නොමැති නිවෙස්වල සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතයට වඩා බෙහෙවින් වැඩිය.විරැකියාව, දරිද්‍රතාවය, නිවාස නොමැතිකම සහ වෙනස්කම් සැලකීම(විෂමතාවය) වැනි සමාජ ආර්ථික සාධකද සියදිවි නසාගැනීමේ සිතුවිලි උත්තේජනය කරනු ලබයි.සියදිවි නසාගන්නන්ගෙන් 15%- 40% ප්‍රමාණයක් මරණයට පෙර සියදිවි නසාගැනීමේ ලියවිල්ලක් ලියනු ලැබේ.සියදිවි නසාගැනීමේ හැසිරීම් වලින් 38%-55%ත් අතර ප්‍රතිශතයක් සදහා ජාන බලපාන බව සොයාගෙන ඇත.යුද්ධ වලදී බොහෝ අත්දැකීම් හා පළපුරුද්දක් ඇති නිලධාරීන් සහ සෙබළුන් සියදිවි නසාගැනීමේ වැඩි සම්භාවිතාවක් ඇත. ඒ මන්දයත් බොහෝ වශයෙන් සිදුවන මානසික පීඩනය වැනි තත්වයන් නිසා හෝ යුද්ධ පෙරමුණේදී සිදුවන කායික දුබලතාවයන් නිසාය.

මානසික රෝගාබාධ

යමෙක් සියදිවි නසාගැනීමේ අවස්ථාවේදී ඔහුට මානසික රෝගාබාධයක් තිබීමේ ප්‍රතිශතය 27 % සිට90% දක්වා විය හැකිබව ඇස්තමේන්තු කර ඇත. මානසික රෝගී වාට්ටුවකට ඇතුලත් කරගන්නා රෝගීන්ගෙන් 8.6% ක් තම ජීවිත කාලය තුල සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානමක් පවතී සියදිවි නසාගැනීම මගින් ජීවිතය නැති කරගන්නා මිනිසුන්ගෙන් අර්ධයක්ම ප්‍රධාන වශයෙන් විෂාදයෙන්(major depressive disorder) පෙලෙන අතර තවත් සමහරක් bipolar disorder වැනි mood disorders වලින් එකකින් පෙළෙනු ලැබේ .අනිත් සම්බන්ධිත තත්වයන් වන්නේ භින්නෝන්මාදය(schizophrenia) (14%), පුද්ගල පෞරුෂත්වයෙ ගැටළු (personality disorders) (14%), bipolar disorder, සහ post traumatic stress disorder, bipolar disorder, and posttraumatic stress disorder. භින්නෝන්මාදය(schizophrenia) සහිත පුද්ගලයන්ගෙන් 5% සියදිවි නසගනියි කෑම අරුචිකම්(Eating disorders) තවත් අවදානම් සහිත තත්වයකි.

සියදිවි නසාගැනීම් අවධානම පිළිබද හොදම අනාවැකි පලකළ හැක්කේ පෙර සියදිවි නසාගැනීමේ උත්සාහයන් පිළිබද ඉතිහාසය තුලිනි. Approximately 20% of suicides have had a previous attempt and of those who have attempted suicide 1% complete suicide within a year 20% ක පමණ සියදිවි නසාගැනීම් සදහා පෙර සියදිවි නසාගැනීමේ උත්සාහයන් පවතින අතර එයිනුත් 1%ක් වසරක් තුලදී නැවතත් සියදිවි නසාගෙන ඇති අතර 5%ක් වසර 10ක් තුලදී සියදිවි නසාගෙන ඇත. විවිධ ක්‍රම වලින් තමන්ටම තුවාල සිදුකරගැනීම(self harm) සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කිරීමක් ලෙස නොසලකන අතර මෙම තමන්ටම තුවාල සිදුකරගැනීමේ හැසිරීම සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම ඉහල දැමීමට අදාළ වේ.

සියදිවි නසාගත් පුද්ගලයන්ගෙන් දළවශයෙන් 80%ක් පමණ මරණයට පෙර වසරක කාලසීමාවක් තුල එක් වරක් හෝ වෛද්‍යයවරයෙක් හමුවී ප්‍රතිකාර ලබාගෙන ඇත. එයිනුත් 45%ක් මිය යාමට මාසයකට පෙරවේ. දළවශයෙන් 25–40% ත් අතර සියදිවි නසාගත් පුද්ගලයන්ගෙන් මියයාමට පෙර වසර තුලදී තමන්ගේ මානසික සෞඛ්‍යය පරීක්ෂා කරගෙන ඇත.

ද්‍රව්‍ය/ඖෂධ අනිසි ලෙස භාවිතය

"The Drunkard's Progress", අධික ලෙස මත්ද්‍රව්‍ය,මත්පැන් වලට ඇබ්බැහිවීමෙන් සියදිවි නසාගැනීමට පෙළඹේ.විෂාධිය සහ bipolar disorder වලට පසුව දෙවනි ප්‍රධානතම සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම් සාධකය වන්නේ ද්‍රව්‍ය/ඖෂධ අනිසි ලෙස භාවිතයයි. ප්‍රියයන්ගේ වියෝව වැනි පුද්ගලික ශෝකයන් එකතු වූ කල සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම තවදුරටත් වැඩිවේ. එමෙන්ම ද්‍රව්‍ය /ඖෂධ අනිසි ලෙස භාවිතය මානසික රෝගාබාධ තත්වයන් සමගද සම්බන්ධය. එමෙන්ම 15% ත් 61% ත් අතර ප්‍රතිශතයක් සියදිවි නසාගැනීම වලට අධික ලෙස මත්පැන් හා මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතය හේතුවේ. අධික ලෙස මත්පැන් හා මත්ද්‍රව්‍යද භාවිතා කරන්නන් ප්‍රතිශතයක් සහිත රටවල සහ මත්පැන් තැබෑරුම් ඝනත්වයක් සහිත රටවල ඉහල සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතයක් ඇත. with this link being primarily related to distilled spirit use rather than total alcohol use. අධික ලෙස මත්ද්‍රව්‍ය වලට ඇබ්බැහි වී ප්‍රතිකාර ලබන්නන්ගෙන් 2.2%–3.4% ජීවිතයේ කෙදිනක හෝ සියදිවි නසාගනු ලැබේ. අධික ලෙස මත්ද්‍රව්‍ය වලට ඇබ්බැහි වූ සියදිවි නසගන්නන් සාමාන්‍යායෙන් පුරුෂයන් වන අතර වැඩිමහල් අයද වේ. එමෙන්ම ඔහුන්ගෙන් බොහොමයක් මීට පෙර සියදිවි නසා ගැනීමට උත්සාහ ගෙනද ඇත. හෙරොයින් භාවිතා කරන්නන්ගෙන් 3 ත් 35% අතර මරණ සිදුවන්නේ සියදිවි නසාගැනීම මගිනි.(භාවිතා නොකරන්නන්ට වඩා වැඩිය දළවශයෙන් 14 ගුණයක් අවදානම ). කොකේන් සහ methamphetamines අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම සහ සියදිවි නසාගැනීම අතර සහසම්බන්ධයක් පවතී. කොකේන් භාවිතා කරන්නන්ගේ අවධානම වැඩිම වන්නේ එයින් වලක්වා ගන්නා සමයේදීය. වාෂ්පශීලී මත්ද්‍රව්‍යද භාවිතා කරන්නන්ගෙන් 20% ක් සියදිවි නසාගැනීමට ජීවිතයේ කවර මොහොතක හෝ උත්සාහ ගන්නා අතර 65% කට වැඩි පිරිසක් ජීවිතය නැතිකර ගැනීම පිළිබද සලකා බලයි. එමෙන්ම සිගරට් භාවිතා කිරීමද සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම හා සම්බන්ධය. සිගරට් භාවිතා කිරීම තුලින් සෞඛ්‍යය ගැටළු මතු වන හෙයින් මිනිසුන්ට තම ජීවිතය නැති කර ගැනීමට සිතේ. එමෙන්ම දුම්පානය මොලයේ රසායනික ද්‍රව්‍ය වෙනස් වීම කෙරෙහි බලපාන හෙයින් සියදිවි නසා ගැනීමේ අවදානමද එය තුලින් වැඩිවේ.දුම්පානය සදහා හුරුවූ පුද්ගලයන් සියදිවි නසා ගැනීමටද පෙරහුරු වන බවට උපකල්පනයක් පවතී. එනමුදු එය ඔප්පු කිරීමට ප්‍රමාණවත් සාක්ෂි නොපවතී.

සූදු කෙළීමේ ප්‍රශ්නය

සූදු කෙළීම නැමති ප්‍රශ්නය වර්ධනය වන සියදිවි නසාගැනීමේ සංකල්පය හා සමගාමී වන අතර මෙහිදී සිදුවන් සියදිවි නසාගැනීමේ උත්සාහයන් සංසන්දනය කරනු ලබන්නේ සාමාන්‍ය ජනගහනය සමග වේ. සුදුකෙලීමට ඇබ්බැහි වූ 12%-24%ත් අතර සුදුකරුවන් සියදිවි නසාගැනීමට තැත් කරයි. සුදුකරුවන්ගේ බිරින්දෑවරුන්ගේ සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතය සාමාන්‍ය ජනගහනයක ප්‍රමාණයට වඩා තුන්ගුණයක් පමණ වැඩිය. සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම සුදුකෙලීමේ ප්‍රශ්නය නිසා වැඩිවීමට බලපාන අනෙකුත් සාධක වන්නේ මානසික රෝග, මත්පැන් හා මත්ද්‍රව්‍ය,සහ ඖෂධ අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීමයි.

සෞඛ්‍යය තත්වයන්

කායික රෝග හා සියදිවි නසාගැනීම අතර සම්බන්ධයක් පවතී.මෙහිදී බලපාන ප්‍රධාන කායික රෝග ලෙස: බොහෝ කල්පවතින වේදනාවන්(Chronic Pain), Traumatic brain injury, පිළිකා, hemodialysis, ඒඩ්ස්,Systemic Lupus Erythematosus,හදුනාගත හැකිය. පිළිකාවක් යමෙකු තුල හදුනාගැනීම සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම දෙගුණ කරයි. විෂාධය හා අධික ලෙස මත්ද්‍රව්‍යවලට ප්‍රතිකරකොට අය යම්මට්ටමකට පාලනය කලද සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම පහව යන්නේ නැත. කායික හෝ මානසික රෝග එකකට හෝ වැඩි ගණනකින් පෙළෙනවිට සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම ඉතා ඉහළය.ජපානයේ සියදිවි නසාගැනීමට ප්‍රධානතම සාධකය ලෙස සෞඛ්‍යය ගැටළු නම්කර ඇත.විෂාධය හා සියදිවි නසාගැනීමට Insomania සහ Sleep apnea වැනි නින්ද නොයාමේ රෝග බලපායි.සමහර අවස්ථාවලදී නින්ද නොයාමට විෂාධය නොමැති වුවද සියදිවි නසාගැනීමට ඍජුව බලපායි. අනෙකුත් බොහොමයක් සියදිවි නසාගැනීමේ සෞඛ්‍යය තත්වයන්හිදී Hypothyroidism, Alzhemer's, Brain tumors, systemic lupas erthematous වැනි mood disorders වල රෝග ලක්ෂණ දැකිය හැකි අතර සමහර ප්‍රතිකාරවල අහිතකර බලපෑමද(beta blocks and steorids) මෙහිදී බලපානු ලැබේ.

මනසසාමික තත්වයන්

ජීවිතයේ අරමුණක් නොමැති වීම, ජීවිතයේ වින්දනයක් නොමැති වීම, විෂාධිය හා ජීවිතයේ අවුල් සහගතබව වැනි මනසසාමික තත්වයන් සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම වැඩිකරයි. ප්‍රශ්න නිරාකරණය කරගැනීමේ දුර්වලතා, යමෙකුට තිබු හැකියාවන් නැතිවී යාම හා හදිසි ආවේගය පාලනය කරගැනීමේ දුර්වලතා මෙහිදී ප්‍රධාන කාර්යක් සිදුකරනු ලැබේ. එමෙන්ම වැඩිහිටියන් තුල පවතින තමන් අනුන්ට වදයක් යන හැගීමද මේ සදහා බලපානු ලැබේ. එමෙන්ම සමීපතම පවුලේ සාමාජිකයෙකුගේ හෝ මිතුරෙකුගේ වියෝව නිසා ඇතිවන මානසික අවපීඩනය, රැකියාව නැතිවීම හෝ සමාජයීය හුදකලා වීම වැනි කරුණුද අවධානම වැඩිකරයි. කිසිදාක විවාහ නොවී දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ තනිකඩ ජීවිතයක් ගතකරන අයගේ ඉතා ඉහල සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානමක් ඇත. ආගමානුකුලව ජීවත්වීම තුලින් යමෙකුගේ සියදිවි නසාගැනීමේ අවදානම අඩුකළ හැකිය බොහෝ ආගම් සියදිවි නසාගැනීමට විරුද්ධ වන නිසා මෙය ඉතා වැදගත් වෙයි. මුස්ලිම් අයගේ සියදිවි නසාගැනීමේ ප්‍රතිශතය ඉතා අඩුය, 

යමෙකු තමාට සිදුවන අසාධාරනකම් හෝ හිරිහැරකම් නිසා සියදිවි නසාගැනීමට පෙළඹේ. ළමාවියෙදී ලිංගික අතවරයකට ලක් වූයේනම්අරන් හදාගත් ළමයෙකු ලෙස සැබෑ දෙමාපියන්ගෙන් වෙනව කුඩාකල සිවීම අවදානම් සාධකය. ලිංගික අතවරවලට ගොදුරුවීම සියදිවි නසාගැනීමට 20%ක් පමණ බලපානු ලැබේ. සියදිවි නසාගැනීමේ පරිණාමවාදී අර්ථදැක්වීමෙන් කියවෙන්නේ එමගින් සියලුම යෝග්‍යතාවන්ට බලපාන බවයි.සියදිවි නසාගන්නා පුද්ගලයට තවදුරටත් ළමයි සැදීමට නොහැකිනම් සහ තම වස්තුව තමන් ජීවත් වීම තුලින් තම ඥාතීන්ට අහිමිවේ නම් මෙය ක්‍රියාත්මක වේ.මෙයට විරුද්ධව මත පළකරන්නන් ප්‍රකාශ කරන්නේ නිරෝගිමත් තරුණයෙකු මෙසේ මියයාම තුලින් කිසිදු යෝග්‍යතාවක් වර්ධනය නොකරගන්නා බවයි(inclusive fitness). වෙනත් ආදිකාලීන පරිසරයකට අනුවර්තනය වීම වර්තමාන පරිසරයට නුසුදුසු අනුවර්තනයක් වීමට හැකිය.දරිද්‍රතාවය සියදිවි නසාගැනීමේ අවධානම හා සබැදිය. අනෙක් අයට සාපේක්ෂව තමන්ගේ දුප්පත්කම වර්ධනය වේනම් එය අවධානම වැඩිකරයි. විවිධ ණය ලබාගෙන ගෙවීමට නොහැකිවීම නිසා ඉන්දියාවේ 200,000 කට වැඩි ගොවීන් ප්‍රමාණයක් සියදිවි නසාගෙන ඇත. චීනයේ ආර්ථික දුෂ්කරතා හේතුවෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සියදිවිනසා ගැනීමේ ප්‍රතිශතය නාගරික ප්‍රදේශවල ප්‍රතිශතයට වඩා තුන්ගුණයක් පමණ වැඩි බව විශ්වාස කරනු ලබයි.

ජනමාධ්‍ය

සියදිවි නසාගැනීම කෙරෙහි අන්තර්ජාලය ඇතුළු ජනමාධ්‍ය විශාල භූමිකාවක් රගපානු ලැබේ. ජනමාධ්‍ය සියදිවි නසාගැනීම වාර්තාකරණ ආකාරය තුල සියදිවි නසාගැනීම උත්ප්‍රේරණය වන අවස්ථාද ඇත. ඉහල ධාරිතාවකින් යුතුව වාර්තා කිරීම, උලුප්පා පෙන්වීම, නැවත නැවත විකාශය වැනි අත්‍යන්තයෙන් වාර්තා කිරීම තුලින් සියදිවි නසාගැනීම උත්තේජනය වීමට හැකිය. සමස්තයක් ලෙස යම් සියදිව් නසාගන්නා ආකාරයක් ජනමාධ්‍ය තුලින් වාර්තා කිරීම තුලින් ජනතාව ඒ පිළිබද දැනුවත්වන බැවින් එම ආකාරයේ සියදිවි නසාගැනීම් ජනගහනයක් තුල වැඩිවිය හැකිය. 

මෙම සියදිවි නසාගැනීමේ නරක ආදර්ශය හෝ කොපි කිරීම Wether Effect ලෙස හදුන්වයි. මෙසේ හදුන්වන්නේ Goethe හි ප්‍රධාන පුරවැසියා සියදිවි නසාගැනීමෙන් අනතුරුවය. මෙම අවධානම තාරුණ්‍ය තුල බහුලව ඇති අතර එමන්දයත් මේවා දැකීමෙන් සියදිවි නසාගැනීමට ඔහුන් ප්‍රේම කිරීමට පුළුවන. ප්‍රවෘත්ති සපයන ජනමාධ්‍ය මේ සදහා සෘජුවම බලපෑවද විනෝදාස්වාදය සපයන ජනමාධ්‍ය ජනතාව තුල කුකුසක් ඇති කරවන බව සොයාගෙන ඇත. Weather effect හි ප්‍රතිවිරුද්ධ බලපෑම Popageno effect ලෙස හදුන්වන අතර එහිදී වඩාත් ඵලදායි සියදිවි නසාගැනීමේ විධික්‍රම කොපි කරන අතර ඒවාට ආරක්ෂාකාරී බලපෑම්ද තිබිය හැකිය. මෙම වචනය මොසාට්ගේ ඔපෙරාවේ The magic flute නැමැත්තා තම ආදරණීයයන් සියදිවි නසාගනී යන බියෙන් තම යහළුවන්ගේ උදවු ලැබෙනතුරු ජීවත් වී ඇත. ජනමාධ්‍ය වාර්තාකරණයේදී සුදුසු මාර්ගෝපදේශයන් අනුගමනය කරයි නම් සියදිවි නසා ගැනීම අඩු කරගත හැකිය. වාර්තා කිරීම යම් ජනමාධ්‍යකට වාසියක් වුවද දීර්ඝ කාලීන වශයෙන් ගත්කල එය සමාජයට අහිතකර වීමට පුළුවන.

තාර්කනික

තාර්කනික සියදිවි නසාගැනීම(Rational suicide) යනු තම ජීවිතය නැතිකර ගැනීමට තාර්කික නොවේයැයි සිතුවද එය සාධාරණය කිරීමට හේතුකාරණා ඉදිරිපත් කිරීමයි. අනුන්ගේ යහපත වෙනුවෙන් තමන්ගේ ජීවිතය නැතිකර ගැනීම පරහිතකාරී සියදිවි නසාගැනීම(altruistic suicide) ලෙස හදුන්වනු ලැබේ. උදාහරණයක් නම් තමන්ගේ ප්‍රජාවේ බාල පරම්පරාවට විශාල ප්‍රමාණයක් ආහාර ඉතිරිකර දීමට තමා සියදිවි නසාගැනීමයි. සමහර එස්කිමෝ සංස්කෘතීන්වල මෙය ගෞරවයට පාත්‍ර වන, බුද්ධිමත් හා ධෛර්යසම්පන්න ක්‍රියාවක් ලෙස සලකයි. 

සියදිවි නසාගැනීමේ ආක්‍රමණයක්(Suicide attack) එකක් යනු දේශපාලනික ක්‍රියාවක් වන අතර එහිදී ආක්‍රමණිකයා අනුන් කෙරෙහි ප්‍රචණ්ඩත්වය මුදාහරින අතර මෙහිදී අවසානයේ ඔහුගේ ජීවිතයද නැතිවී යයි. සමුහඝාතනයක් බලාපොරොත්තුවෙන් මරාගෙන මැරෙන බෝම්බකරුවන් සියදිවි නසා ගනියි. "කමිකසේ" මෙහෙයුම සිදුකරනු ලැබුවේ සදාචාරාත්මක බැදීමක් හෝ උසස් හෙතුප්‍රත්යක් ලෙස ඔහුන් සැලකු නිසාය. මිනීමරු සියදිවිනසා ගැනීම(murder-suicide) යනු මිනීමරුවා තම ජීවිතය එම අපරාධය කිරීමෙන් පසු නැතිකර ගැනීමයි. "බහුජන දිවිනසාගනීම"(murder suicide) බොහෝවිට සිදුකරනු ලබන්නේ එල්ලවන සමාජීය පීඩනය හමුවේ තම ස්වාධිපත්‍යය යම් නායකයෙකුට ලබාදීම සදහාය. මිනිසුන් දෙදෙනෙක් එක්ව වුවද(suicide pact) බහුජන දිවිනසාගනීමක් කල හැකිය.
සමහර අවස්ථාවලදී තවදුරටත් ජීවත්වීම ඉවසාගත නොහැකි වූ අවස්ථාවලදී මිනිසුන් එයින් පලායාමේ උපක්‍රමයක් ලෙස දිවිනසාගනීම භාවිතා කරයි. නාසි කදවුරුවල සමහර වැසියන් හිතාමතාම විදුලි වැටවල් ස්පර්ශ කර සිය ජීවිත නැති කරගෙන ඇත. 

ව්‍යාධි මානසිකත්වය(Pathophysiology) 

 
සියදිවි නසාගැනීමට හෝ විෂාධයට විශේෂ වූ ව්‍යාධි මානසිකත්වක් නොමැත. . එනමුදු විශ්වාස කරන්නේ හැසිරීම්, සමාජයීය-පාර්සරික සහ මානසික සාධකවල අන්තර්ක්‍රියාවක් හේතුවෙන් මෙය හටගන්නා බවයි.. Brain-derived-neurotropic(BDNF) සාධකවල අඩුමට්ටම ඍජුවම දිවිනසාගනීමට බලපායි. එමෙන්ම එය වක්‍රාකාරව විෂාධය, post-traumatic disorder, schizophrenia, obsessive-compulsive disorder සදහා බලපායි.. පශ්චාත් මරණ පරීක්ෂණවලදී තහවුරු වී ඇත්තේ BDNF වල මට්ටම hippocampus සහ prefrontal cortex හි අඩුවීම සිදූවී ඇත්තේ මානසික තත්වයන් සමග හෝ නොමැතිව බවයි. සියදිවි නසාගන්නා කාලය තුල serotonio නැමති ස්නායු සම්ප්‍රේෂකය අඩුබව විශ්වාස කරන්නේ මරණයෙන් පසුව හමු වූ වැඩිවූ 5-HT2A ප්‍රතිග්‍රාහක සාක්ෂිමතය. serotonin නිෂ්පාදනය බිදවැටීම සහ මස්තිෂ්ක සුසුම්නා තරලයේ 5-hydroxyindoleactic acid වැඩිවීම අනෙක් සාධක වේ. Direct evidence is however hard to gather. ඍජු සාක්ෂි ලබාගැනීම එතරම් පහසු නොවේ. Epigenedics හෙවත් පාරිසරික සාධකවලට ජාන ප්‍රකාශයේදී පාදක වූ DNA වෙනස් කිරීමද දිවිනසාගැනීමේ අවදානම වැඩිකිරීමට හේතුවන බව විශ්වාස කෙරේ.